AMIGOS DO PATRIMONIO DE TOÉN

A pillería, a ultraxe, a violencia e o furto forman parte da historia da humanidade desde a noite dos tempos.

Na mitoloxía grega e romana moitos dos personaxes que cometían devanditos actos eran considerados heroes ou semideuses e o feito de que fosen bandidos celebrábase como unha calidade. Este é o caso de Autólico, alcumado «O príncipe dos ladróns». O seu pai, Hermes, concedeulle o poder de roubar sen ser xamais sorprendido e, ao parecer, facíao sen descanso e con absoluta impunidade. Claro que, segundo contan as malas linguas, o seu pai, Hermes, tampouco era manco nos mesteres que nos ocupan.

O caso é que a historia está chea de relatos que falan de ladróns e bandidos famosos en todo o mundo e os que para uns son heroes, para outros non deixan de ser meros delincuentes. O propio Viriato, heroe das chamadas «Guerras Lusitanas», e do que o historiador e Premio Nobel Theodor Mommsen dixo: «Parecía que naquel prosaico tempo, houbera reaparecido un heroe homérico» foi alcumado como «o bandoleiro» por Roma e cualificado como o capitán dos bandoleiros.

Co paso do tempo a figura do ladrón, bandido ou bandoleiro, foise transformando, pasando de ser cruel e violento a converterse, en determinados casos, nun heroe para as clases máis desfavorecidas.

O fenómeno do bandido na nosa comunidade non se pode enmarcar dentro dunha época concreta, aínda que son os séculos XVIII e XIX os que nos achegan máis información acerca destes delincuentes. Neses anos, os foraxidos de renome deixaron unha enorme pegada entre a poboación, servindo de fonte de inspiración a poetas, escritores e todo tipo de artistas, e é precisamente a finais do século XIX cando nos atopamos con Emilio Ferreiro, máis coñecido polo alcume de Riquichín, un veciño de Puga que tivo “un curioso enfrontamento co clero», mantivo en vilo ás forzas de seguridade e foi protagonista de innumerables crónicas da prensa nacional.

O CURA USUREIRO
“O cura usureiro”, así titulaba na súa edición do 8 de abril de 1891 «O Liberal: órgano democrático de la Isla de Menorca» a crónica que facía referencia ao cura de Macendo, D. Juan Antonio Conde, acusado de defender e practicar a usura. A sentenza do tribunal eclesiástico de Ourense, aparte de condenalo a facerse cargo das costas do proceso, incluía a perda de todos os seus beneficios e a declaración de infame.

«O diario de Orihuela» de data 1 de abril de 1891 recollía: «Ademais mentres non faga retractación das doutrinas por el sustentadas acerca da usura e non restitúa os froitos mal adquiridos, non se lle permitirá a recepción de comuñón e si falecese antes de cumprir estes requisitos o seu cadáver non recibirá cristiá sepultura. E si transcorre un ano desde a data da sentenza sen facer retractación formal ou explícita das as súas doutrinas, será declarado herexe.»
Do “bo home”, que exercía a profesión de usureiro prestando diñeiro aos seus fregueses cun interese de ata o oitenta por cento, non temos máis novas ata que, a comezos de outubro de 1892, foi asaltada a súa casa, concretamente a noite do seis ao sete de outubro.

Os ladróns, encabezados por Riquichín, botaron abaixo a porta da casa do cura facendo explotar dúas bombas de dinamita, segundo recollía o diario «Las Baleares» na súa edición do 18 de outubro de 1892: «Penetraron nela cinco bandidos aos que o presbítero non recoñeceu, o maniataron e esixíronlle baixo pena da vida, todo o diñeiro que tiña, quedándose outros dous na rúa para gardar a casa mentres se cometía o roubo.» – continúa o citado diario – “Ao parecer os asaltantes discutiron acaloradamente acerca de si debían ou non queimar todas as escrituras de préstamos que gardaba don Juan Antonio nunha gaveta xunto co diñeiro, acordando – segundo o diario – deixar intactos devanditos documentos.”

Non entanto, na copia da declaración do cura ante o xuíz, datada o día 28 de outubro do mesmo ano, coñecemos con máis detalle o alcance do roubo:
“Unha bolsa de lenzo do país, dous mil duros en moedas de prata e billetes do Banco de España, un paquete de obrigacións de préstamo a favor do cura por valor de seis mil duros, un chapeu de á ancha de cor negra, un pano mantón cor negra averdosado, un xamón, dous revólveres de cinco tiros cada un e cento cinco pesetas en moedas da duro.

Esta é a primeira nova que temos acerca de Riquichín, un mozo que contaba por aquel entón vintetrés anos, e que sempre portaba sombreiro de á ancha. É a primeira, non a última….