AMIGOS DO PATRIMONIO DE TOÉN

Sempre me fascinou a fraxilidade da memoria, a súa natureza esquiva e antolladiza. Que é, en realidade, senón un puñado de recordos desordenados, unha colección de fragmentos de experiencias que o tempo se encarga de puír, distorsionar e, en última instancia, borrar? E, con todo, sobre esa base fráxil e quebradiza, sobre esa area movediza de recordos, construímos a nosa identidade, a nosa historia persoal.

Pero hai outra memoria, unha memoria colectiva que transcende as individualidades e proxéctase cara ao pasado, unindo xeracións nun tapiz narrativo común. É a tradición oral, ese río subterráneo de voces que flúe a través do tempo, transmitindo coñecementos, crenzas, costumes e valores dunha xeración a outra.

Penso no meu avó, un home de poucas palabras. Os seus relatos, contados á calor da cheminea nas longas noites de inverno, eran xanelas a un mundo que eu, un neno de cidade, apenas podía imaxinar. Falábame de lobos que aullaban á lúa, de ríos que se desbordaban na primavera, de árbores senlleiras que gardaban segredos milenarios.

As súas historias non eran meros contos, senón auténticas cápsulas do tempo que gardaban a esencia dunha cultura, a cosmovisión dun pobo. Nelas, a palabra falada convertíase en vehículo de transmisión dun legado intanxible, un tesouro que se depositaba no oído atento do oínte e que, á súa vez, este encargaríase de transmitir ás xeracións vindeiras.

Pero a tradición oral é moito máis que un simple transmisor de información. É unha arte, unha forma de expresión que require habilidade narrativa, capacidade de improvisación e conexión co público. O narrador oral non é un mero repetidor de historias, senón un creador que as reinterpreta, adáptaas e enriquéceas coa súa propia experiencia e sensibilidade.

E, con todo, a pesar da súa importancia, a tradición oral atópase en perigo de extinción. A chegada da escritura, primeiro, e dos medios audiovisuais, despois, relegaron a palabra falada a un segundo plano. As novas xeracións, seducidas pola inmediatez e o espectáculo da imaxe, parecen esquecer o valor da narración oral.

É unha perda irreparable, penso, porque coa desaparición da tradición oral non só se perden historias, senón tamén coñecementos, valores e formas de entender o mundo. Rómpese un fío invisible que nos conecta cos nosos antepasados e debilítase a nosa identidade cultural.

Pregúntome a miúdo se non estaremos a cometer un erro ao dar as costas ás nosas raíces, ao esquecer a sabedoría ancestral que se transmite a través da palabra falada. Non estaremos seica renunciando a unha parte esencial do que somos como seres humanos?

Quizais sexa hora de reivindicar a tradición oral, de recuperar o pracer de escoitar historias contadas á calor do lume, de valorar o poder da palabra falada para transmitir emocións, coñecementos e experiencias. Quizais sexa hora de volver escoitar as voces dos nosos maiores, eses depositarios dunha sabedoría milenaria que corremos o risco de perder para sempre.

Porque, como dixo o escritor africano Amadou Hampâté Bâ, “cando un ancián morre, é unha biblioteca a que arde”. E con cada biblioteca que se queima, pérdese unha parte irremplazable do noso patrimonio cultural.

A tradición oral é un tesouro que debemos protexer, un legado que debemos transmitir ás xeracións futuras. É a voz do noso pasado, o eco dos nosos antepasados, a semente do noso futuro. Non deixemos que se perda no labirinto do tempo.

E, con todo, que é o tempo senón unha ilusión, unha construción mental que nos permite ordenar o caos da nosa existencia? Non será seica a memoria a que nos engana, a que nos fai crer que o pasado é algo fixo e inmutable, cando en realidade é un fluído en constante transformación?

Pregúntome se a tradición oral non será tamén unha forma de enganar ao tempo, de burlar o seu implacable avance, de manter vivo o recordo do que foi. Quizais sexa só un espellismo, unha ilusión, pero que sería de nós sen ilusións?

Quizais a tradición oral sexa, en definitiva, unha forma de resistencia, unha maneira de plantar cara ao esquecemento, de afirmar a nosa identidade e de manter viva a chama da nosa cultura.

E, mentres escribo estas palabras, doume conta de que eu tamén estou a participar nesa cadea de transmisión, que eu tamén estou a contribuír a manter viva a memoria do que foi. Quizais as miñas palabras non sexan máis que un gran de area no deserto do tempo, pero aínda así, sinto que forman parte de algo máis grande, dunha corrente que flúe a través das xeracións e que nos conecta coas nosas orixes.

E iso, en definitiva, é o que importa. Manter viva a chama, seguir transmitindo o legado, seguir escoitando as voces do pasado. Porque nesas voces atópase a esencia do que somos.